Ngành chế biến dăm gỗ xuất khẩu tại Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức lớn, từ tình trạng thiếu hụt nguyên liệu đến áp lực cạnh tranh gay gắt trên thị trường quốc tế. Trong bối cảnh đó, việc tìm ra lối thoát bền vững cho ngành này là điều cấp thiết hơn bao giờ hết.
Những giải pháp chiến lược không chỉ giúp bảo vệ lợi ích của các doanh nghiệp mà còn đảm bảo phát triển lâu dài cho ngành chế biến gỗ, góp phần nâng cao giá trị xuất khẩu và khẳng định vị thế của Việt Nam trên bản đồ thương mại gỗ toàn cầu. Hướng đi nào sẽ đưa ngành dăm gỗ vượt qua khó khăn và phát triển mạnh mẽ trong tương lai?
MỤC LỤC
Rủi ro tiềm ẩn
Sự thiếu hụt nguyên liệu sản xuất đã dẫn đến tình trạng nhiều nhà máy chế biến dăm gỗ áp dụng chính sách thu mua gỗ rừng trồng một cách thiếu chọn lọc, thậm chí là thu mua cả những rừng chưa đạt tuổi trưởng thành. Trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt, một số doanh nghiệp sẵn sàng nâng giá thu mua lên mức cao, tạo sức ép lớn lên nguồn cung. Hiện nay, trong số khoảng 3 triệu ha rừng trồng tại Việt Nam, 50% thuộc quyền sở hữu của 1,4 triệu hộ gia đình, trong đó nhiều hộ gặp khó khăn về vốn.
Thiếu vốn không chỉ ảnh hưởng đến sản xuất mà còn đe dọa cuộc sống hàng ngày của các hộ dân. Do đó, khi có cơ hội bán rừng non với giá cao, họ thường dễ dàng chấp nhận dù biết rằng việc này sẽ ảnh hưởng đến năng suất. Anh Nguyễn Hai, một chủ rừng tại thị trấn Vân Canh, chia sẻ: “Mặc dù rừng chưa đến chu kỳ khai thác, nhưng nếu ai đó đưa ra giá cao, tôi sẽ bán ngay. Rừng trồng của chúng tôi chủ yếu là giống chất lượng thấp, không thể kéo dài chu kỳ khai thác.”
Ông Trần Lê Huy, Tổng thư ký Hiệp hội Gỗ và lâm sản Bình Định, cho biết chu kỳ khai thác gỗ rừng trồng lý tưởng là từ 5-7 năm. Thế nhưng, hơn 80% chủ rừng là hộ gia đình lại bán rừng trước khi đạt 5 tuổi. Một số chủ rừng thậm chí còn lợi dụng tình trạng khan hiếm nguyên liệu bằng cách “tăng cân” cho gỗ, làm giảm chất lượng dăm và ảnh hưởng đến uy tín sản phẩm trên thị trường quốc tế.
Để đảm bảo phát triển bền vững cho ngành dăm gỗ, cần có chính sách tín dụng ưu đãi với chu kỳ dài và quan tâm đến chất lượng giống cây. Ông Nguyễn An Điềm nhấn mạnh vai trò của các hiệp hội trong việc tạo ra liên kết giữa các doanh nghiệp, tránh cạnh tranh không lành mạnh.
Theo TS Tô Xuân Phúc từ tổ chức Forest Trends, các nhà nhập khẩu gỗ dăm quốc tế rất chú ý đến chu kỳ khai thác gỗ rừng trồng tại Việt Nam, từ đó kiểm soát giá cả có lợi cho họ. Sự sụt giảm giá cả và sản lượng trong những năm qua đã khiến nhiều nhà máy chế biến gặp khó khăn. Thêm vào đó, mặt hàng dăm gỗ xuất khẩu sẽ phải chịu mức thuế từ 5-10%, dẫn đến thiệt hại lớn nếu không có sự thay đổi trong chi phí sản xuất.
Lối thoát cho ngành chế biến dăm gỗ
Ông Nguyễn Tôn Quyền, Phó chủ tịch Hiệp hội Gỗ và lâm sản Việt Nam, khuyến nghị các địa phương cần thận trọng hơn trong việc cấp giấy phép cho các nhà máy mới nhằm giảm áp lực cho ngành. Ông Nguyễn An Điềm cũng cho rằng việc mở rộng thị trường xuất khẩu ổn định tới Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan là cần thiết, nhằm hạn chế sự lệ thuộc vào thị trường Trung Quốc.
Để thực hiện điều này, chất lượng nguồn nguyên liệu và chu kỳ khai thác cần được đảm bảo, đồng thời cần có các chế tài hạn chế khai thác rừng non. Việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cũng cần được đồng bộ hóa, tạo điều kiện cho các chủ rừng tiến tới chứng chỉ FSC, từ đó nâng cao giá trị sản phẩm dăm gỗ Việt Nam trên thị trường quốc tế.
